Burza mózgów stanowi metodę wywodzącą się z psychologii społecznej, której zasadniczym celem jest doskonalenie decyzji podejmowanych przez grupę osób. Zalicza się ją także do form dyskusji o charakterze dydaktycznym. Burza mózgów określana jest wówczas jako metoda aktywizująca, stanowiąca podgrupę strategii problemowych. Warto wiedzieć, w jaki sposób można udoskonalić grupowe decyzje.
Co to jest burza mózgów?
Burza mózgów stanowi zazwyczaj połączenie dwóch faz. W pierwszej z nich uczestnicy zgłaszają swoje pomysły i wymieniają zdania, nie obawiając się krytyki. Wszystkie koncepcje są zapisywane na tablicy lub kartce. Ekwiwalent notatek stanowią nagrania. W ramach drugiego etapu ekspert nieuczestniczący w pierwszej fazie przegląda wyniki dyskusji i stara się wyłonić idee mające sens.
Badania dowiodły, że choć burze mózgów wyróżnia efektywność, to jednak ich skuteczność może zostać utracona. Wśród czynników zagrażających wskazuje się m.in. obecność dominującej osobowości w pierwszej fazie, zbyt duże ambicje uczestników oraz niewielką otwartość ekspertów na niekonwencjonalne pomysły.
Burza mózgów a zwroty blokujące chęć zgłaszania idei
Wśród zwrotów torpedujących koncepcje warto wskazać:
- Nigdy tak nie postępowaliśmy…;
- Wszystko jest loterią…;
- To zbyt nowoczesne/tradycyjne…;
- To jest podobne do wcześniejszych realizacji…;
- To niezgodne z przepisami…;
- To nic nowego…
Przykładami stwierdzeń autodestrukcyjnych są natomiast:
- To nie nadaje się do wykorzystania, jednak…;
- Ten pomysł jest śmieszny, ale…;
- Nie wiem, czy znajdziemy na to środki, choć…;
- Nie przemyślałam tego do końca, ale…;
- Nie zgłaszam nic nowego, jednak…;
- Wy z pewnością zrobicie to lepiej, choć…
Ważne, by uczestnicy sesji unikali takich stwierdzeń. Stosuje się je zazwyczaj w obawie przed torpedowaniem pomysłów, co do których autor wysnuwa podejrzenia, iż mogą zostać odebrane jako niewłaściwe. Zwroty te wykorzystują osoby nielubiące aktywności lub niewierzące w swoje stanowisko.
Metoda 635 – inny sposób na burzę mózgów
Warto dodać, iż istnieje kilka modyfikacji klasycznej burzy mózgów. Popularnymi przeobrażeniami są: technika Philips 66 czy też metoda 635. W ramach tych burz mózgów uczestników dzieli się na dwie grupy lub też nakłania ich do indywidualnej kreatywności. Kolejny etap stanowi kontrola prac. Działanie te służą zwiększeniu efektywności burzy mózgów oraz wyeliminowaniu czynników niszczących.
Burza mózgów – wykorzystanie w dydaktyce
Burza mózgów często funkcjonuje pod nazwami „giełda pomysłów” albo „fabryka pomysłów”. W ramach tych koncepcji wszyscy uczestnicy sesji wykazują zaangażowanie, a każdemu przysługuje prawo swobodnej wypowiedzi. Metoda ta polega na możliwości zgromadzenia wielu hipotez dążących do rozwiązania w krótkim czasie zaistniałego problemu. Jak przeprowadzić burzę mózgów?
Burza mózgów w dydaktyce – przygotowanie materiału
Giełda pomysłów nie wymaga dużo pracy. Zadaniem nauczyciela jest postawienie problemu. Zagadnienie to musi mieć otwarty charakter tak, by możliwe były różnorodne rozwiązania. Prowadzący powinien także przygotować wiadomości pozwalające na zrozumienie problematycznej kwestii.
Giełda pomysłów – praca z uczniami
Metoda ta polega na przedstawieniu zagadnienia. Dyskusja obejmuje 3 etapy. Pierwszy z nich koncentruje się wokół ukierunkowania uczniów na zrozumienie problemu. Zadaniem prowadzącego jest przedstawienie uczestnikom zasad burzy mózgów. Reguły te wyglądają następująco:
- każdy uczeń ma prawo do zgłoszenia nieograniczonych pomysłów,
- ważna jest liczba koncepcji, nie ich jakość,
- idee nie mogą być oceniane,
- istnieje przywilej wykorzystywania, modyfikowania i rozwijania wcześniejszych sugestii,
- głosu udziela nauczyciel.
Kolejny etap polega na zebraniu rozwiązań problemu. Końcem sesji jest spadek liczby zgłaszanych hipotez lub decyzja prowadzącego o wystarczalności idei. Ostatni etap to analiza pomysłów. W ramach tej sesji ocenia się zgłoszone hipotezy. Uczestnicy rozważają wszystkie rozwiązania i wybierają najtrafniejsze z nich. Każde stanowisko powinno być uzasadnione.
Metoda aktywizująca – zalety
Burzę mózgów zalicza się do metod aktywizujących wykorzystywanych w szkolnictwie. Umożliwiają one uczenie poprzez działanie i przeżywanie. Wśród zalet metod aktywizujących warto wskazać:
- poprawę efektywności nauki,
- zwiększenie atrakcyjności lekcji,
- wyzwolenie ciekawości świata u uczniów.
Metody aktywizujące wymagają stworzenia odpowiednich warunków. Wśród podstaw techniki warto wskazać:
- umożliwienie uczestnikom realizacji pomysłów,
- wywołanie poczucia sensu działania wśród autorów koncepcji,
- uwzględnienie zainteresowań uczniów,
- dostrzeżenie wkładu pracy, a nie jedynie efektów.
Rybi szkielet – metoda aktywizująca
Rybi szkielet to najczęściej stosowany schemat określania przyczyn oraz skutków problemu. Na tablicy rysuje się wówczas szkic rybiego szkieletu. Głowa jest zagadnieniem, do którego rozwiązania dążą uczniowie. W ramach burzy mózgów zgłaszane są przyczyny problemu zapisywane na dużych ościach. Liczba grup odpowiada narysowanym elementom szkieletu. Każdy zespół szuka przyczyn problemu przedstawionego na dużej ości – kręgosłupie ryby. Przedstawiciel grupy wypisuje na małych ościach szczegółowe czynniki. Z nich wybierane są najistotniejsze kwestie. Wnioski wyciąga się wspólnie, a cała grupa dąży do rozwiązania problemu.
Wady burz mózgów
Efektywność burzy mózgów zależy od możliwości oddzielania procesu tworzenia od oceny jakości. Karau i Williams wykazali, że skuteczność metody jest niska. Wśród przyczyn podali oni:
- lęk przed oceną pomysłów,
- spadek indywidualnej motywacji,
- brak możliwości mówienia wraz z innymi uczestnikami,
- trudność jednoczesnego przetwarzania danych o cudzych pomysłach i generowania własnych idei.
Dlaczego ludzie wierzą w skuteczność burzy mózgów?
Uczestnicy sesji często ulegają złudzeniu zwiększenia produktywności dzięki pochlebnym porównaniom społecznym. Istnieje również przekonanie, iż zła technika jest lepsza niż żadna. W celu eliminacji próżniactwa należy zorganizować sesję, by możliwe było zidentyfikowanie indywidualnego wkładu każdej osoby. Można ponadto zwiększyć ważność wykonywanych zadań i przekonań uczestników o wyjątkowości ich pracy dążącej do rozwiązania problemu.
Burza mózgów to ciekawa metoda aktywizująca uczniów lub pracowników, pozwalająca na poradzenie sobie z trudnym zagadnieniem. Należy jednak pamiętać, iż efektywność metody nie jest stuprocentowa.
